metapora poesya: "e ya Eba legwan"

Saturday, September 13, 2008

"e ya Eba legwan"

kalagu na yatang atsi king karapan,
lalakad mumuna kayabe nang koyang
uling deng lalaki a asasaganan
mangapalipit la at mangaba batal...

king bilis ku takbang ikwa kung miyuna
kaybat belikdan ke ban lawen ke sana;
lakad na't katawan anting ding rarampa,
masanting ya 'malan, makatuki moda...

tutu, malagu ya magumpisa lalam,
sana ing kara na makanyan munaman;
anti kung maniglo dapot megin misdan
pablasang Eba yang maki-legwan Adan.
-30-

No comments:

** "linta"

iting poesia ku e ya pu pakibat
ketang kawatasan ning metung a watas,
agpang keng balu ku tau ya king Tarlac,
king poesiang linta itang mibalangkas....
________________________________________
king baryung ibatan a kakung beitan
inyang malati ku sapa ing libangan,
binang katakutan nitang indu kung mal
uling dakal lintang karin wasang-wasang.

ngana deting lintang magdatun king sapa
karing mapamyasa ilang alimbawa,
itang kagiwan da at karelang tula
anti king bampira a manyipsip daya.

dapot e ku manglap karing lintang deta
king kalati ra mu, ala no mang kwenta,
ing sapang ayan ku e neman karela,
dunutan ku no man nung kaku sipsip la.

nung managimpan lang ing sapa bandi re,
king kakung kabilyan, ing sapa ali ke:
nung sipsip la kaku ing dar'la ku ike
asin tiktak kalat ban e managumpe....

king panaun ngeni e na ku maintang,
ding lintang akakit ali la gagapang
nun'e pin tau lang makikapamyasnan,
tula dang manyaul at manampalasan:

ila ring ing tudtud e miras king 'lakak,
itang kagiwan da nung e ra arapat,
pikakasaman da ing sariling dapat
-makipusung mar'nat dapot manos gamat;

mengari lang asung mahilig magpanpan,
ing bulbul ning tupa gagawan dang malan
dapot ding pusu ra gagalgal lang laman
at mangasungasub king kapanekasan;

mengari king metung lintang kinalawat
king lagyung makudta karin mekiyangkas,
pablasang linta ya king lagyu ding watas
mangarusingan ya ing lagyung masampat.

king agus ning sapa ning literatura
atin muring linta karin manenaya
karing kawatasan a pipagalan da
ding aliwang tau angkaminan da la...

uling ing pibandyan ning metung makudta
ila retang keyang kawatasang gewa,
ila ring tula na't keya babye diwa,
karing keyang uyat mamagus nang daya

-dayang sisipsipan ding lintang lamaran
-linta a ing kau sipsip kawatasan
-ita daraptan da king metung a sangkan
-pablasang tau lang dimut king kagiwan..
-30-

b

bai - balantuk ning pana
bai - masyas a dutung
bakud - fences, pader, sabat
balawe - ayup a manyamit (predator)
balikid - lumawe keng lele o malyari mu naman lumawe king kagulutan
bana - marshland, maburak a lugal
bana - (magagamit ya ngeni bilang) maniglo (taung bana)
bangi - itang meduluk keng nasi
banyas - metung klasing barag
barit - dikut a karaniwan tutubu keng mabasang gabun; ding kabayu at baka ana lang kaburi kanini.
batabatan - sagkan, pigilan, bawalan, sabatan, pigilan
beta - lubid a mataba
biga - cloud (see ulap)
bito - magtoto, lumawit, to hang
bitse - pipamalsutan balatung
bombwan - bee, tamumu
bubud - dirinan (mupin ing bubud manibat king gamat at paburen nang mababaldug king bububuran, anti mo king pamipakan manuk)
buklo - goiter
bularit - malating sabung

k

kababayangnan - kasiknan-siknan, kayanak-anakan, youth
kagiwan - agyung gawan, abilidad
kalam - biyaya, binye, regalu
kalandasal - salupil, patangal
kalawat - talan, kapit
kalma - fate, kaparalan
kambubulag - kapamilya ring talubang
kapalangan - dark sand (use ing pot making)
kapaningayan -kayabangnan
kapurit - ditak, karamput (colloq. malati)
kamwa - kasbu, ngitngit, galit
katelu - e makatud, e makayakma, e mipaparis, e mibabage
katalarwan - hustisya (figurative)
katalawran - katuliran, hustisya
katimawan - kalayan, freedom
katri - papag o kama
kaulatan - magkulang, kagisanan, kawalan
kebaitan - aldo ning pangabait, birthday
kinawang - linawut, milako pangapekat
kirat - malati metung a mata; e parehu dagul mata
kukwaki - asung pepepe iki
kulait - mawus pagulisak, mas masikan keng ordinaryung bosis (maralas magagamit ya neng ating awsan)
kule ebun - yellow
kulul - kule, color
kulumparit - dikut mala-marine
kuran - pipaglutwan
kuruk - pamanawus karing manuk
kuto - kulang keng sukad
kutu - miyapsan lyas
kutud - putut

m

mabibina - mamamate, mag-ingalu
magdiwat - magnasa, malsinta, maglolo
maginakit - masukal a lub
magku - mali, e makatud, e makalapat
magpilu - magsakit-sakitan, magsangkan-sangkan
magsilib - lihim a magumasid, magmanman
maintang - anak, musmos
makibas - makigaga, makipagdebati
makatalindata - makakera
makatimu - makasalaksak, maktusuk
makayangyang - mapasable king sablayan, makalage
malai - matilus, matalas, mataram
malawus o malaus - tuluy, balayun, (welcome)
malimalim - desperadung pamisip, e malino, kilim-kilim
maluka - kalulu (ala yang relasyun keng pakalulu), alang pibandyan
malulubayan - matbud
mamyus - masikan bosis anti king taung mimwa, magagamit ya murin king masikan o babatak a uran
mamun -magpaalam
mamun - malambut a tinape
manalumduman - manaluki, managalan
manasna - manatsing, to sneeze, sneezing
mangalimgiman - mangalgal (king takut)
manong - e bage, baduy
mariposa - kapakpak yang talubang o kambubulag karing pamilyang "moth"
masalpitik - matikdi at mangaliksi
masangil - mabangis
masukal a lub - masakit a lub
masusi - tapat, laus king lub, timtiman
matalustus - mabilis, masalusu, alang pangabala
matigik - matalik pangatali
matutus - tapat atapat, laus alaus
mauli - sur, south
mekad - siguru, mapalyari
melumak - mesambut, medaig (lalu king espiritwal)
mengasna - mengarnatan, midinan dinat
mesintang - mesira
mikabla - milisya, magmintis
mipatingangas - mipamulala, mipakama-kama
misapwak - mibait
misnuk - sinawa, mesabal, mesuya
misukmama - makapibata
murit - bolang, sira buntuk
musing - dinat (keng lupa)
mutut - sumusu, dumedi, sumipsip, to suck
myuman -(agad, mabilis?) ulit, pasibayu

"ban ta'ng miras banwa"

ban ta'ng miras banwa ita'ng Keyang anak,
king pamikasala paynawa ta' dapat,
kapaynawan taya ing binye Nang "Sabbath,"
-itang lelangan Na keti babo labwad,
e tamu paynawa king dapat a mayap,

e naman mapagal ing magpakabanal,
makipaud ka man e ka mibayatnan,
pusanan aldo'ldo... aldo'ldo pusanan
e ka mibayatnan, makipaud ka man
ing magpakabanal, e naman mapagal

king dapat a mayap e tamu paynawa,
keti babo labwad, itang lelangan Na,
ing binye Nang "Sabbath," kapaynawan taya
paynawa ta' dapat, king pamikasala
ita'ng Keyang anak, ban ta'ng miras banwa.
-30-

p

pakalulu - patawad, pamanupaya (see maluka)
pagkaruglan o pagduglan - buri o nanasan kamtan
paglayug - monumentu
pagmananwan - to greet, batihin
pakang - milalung pagal, maung danum, malangi asang
palak - migit, mas, sobra
palak - tagan-tagan
palatiput - burak a luyo at marayuput
paling - pabayu-bayu isip
palitada - manari o pamaminu neng manyamentu
palpatuk - gaga ning geydung manuk neng mangebun ya
paluka - taiktik, patpat
pamanda - panulu, pakalako
pamaryus - pamyumpa, to curse
pamasdanan - papagbiliban
pamatbat -panuag o pandagsa o pangasat nung wari karing mipapate
panagawla - gayak, palamuti, dekorasyun
panaplak - pakalako, pamanda, panulu
panibulus - panatag a pilubluban, alang pigaganakan
pangulu - norte, north
patakal - babaing mababa klasi, e disenti
patna - tuknang
penyaplid - pemarug
pigampa - kapagnasan
piragli - daptan agad/mabilis
pitayan - tuntunan o kundisyun king metung kontrata
puge - pugay, purihin
pulu - kakewan, forest
pulu - talnanan, handle
pulung - meeting, pamitipun
pungul - bingut
pusyo - labug?
pusyo - tarling ning bosis
pupulan - to harvest, anihin, palutan

patalastas

__misan king “fast food chain,” karin atin mengan,
ding dar’la nang pera adwa lamung dalan
inya ing milyari digsu la megisan
king keyang penyali barya na lang tagan.
__kabang manaya ya, keyang apansinan
atin metung lata king keyang karapan,
‘nyang pekalawe ne metung yang lulanan
nu malyaring baldug ding baryang mitagan.
__ing layun na pala niting datukanan
pangalap yang saup karing kayanakan;
karetang ulila ampong mangailangan,
para keng gamit da ampong pamagaral.
__inalsa neng bagya layun neng timtiman
at keyang abalung ditak yamu laman,
linawe ne’ng palad… -ding baryang tatalnan,
e mig-adwang isip, dinatuk nong misan.
__kaibat siningap yang inawang malalam
e uling ing lub na megin yang masukal
nun’e ing katutwan meyan ya pin dimdam
uling ing pusu na dinatuk nya naman.
__anting malikmata ikit nong tiniman
king lata ding anak a pakalarawan,
at nganang titiman, “maglakad ku kanyan,”
uling ding bulsa na ala na kusing man.
-30-

s

saglawe - banggitan, sabyan, mention
salampyad - (to) glide
salaing - isindi ing sulu
salandra - bitse balas
salangi - stationary stop, tuknang sagli a lungub king metung a bale
sanak - balu
sandirit - elisi
sapni - pamilya, kamag-anak
sasmu - tagmu, mitupa, mikit
sawang - to soar (figurative)
sigpo - lundag a matas
sikoti - sepu, tauling dake
siniro - sinilip o linage o sinlag
sorbetes - ice cream
suba - mibalik
subi - megrabi
subyang - suksuk, salubsub, makasumbagal
sugi - marangal, matas klasi o uri
sunde-sape - papasing-pasing, bungge-bungge
susun-susun - patung-patung, tumpak-tumpak
sutil - masungit, mapanamdaman, maselan
syak - gaga ring lipaktung at aliwa pang insektu
syuk - gaga ring sisi

"ing matwa"

ing syudad ning san Fernando maragul na ing kesulung,
dakal miyaliwang planta king sural na ring inampun,
sumangid ning pamitagun a darala ning panaun,
king kabalenan ning syudad lulbug king lulub a danum.

pwera karing "establishments," king panyulung ning lungsud,
ing metung a katunayan, ing "Olongapo-Gapan road,"
dati simpli yamung dalan king "mc Arthur" makapak'rus,
ngeni sasawang ne babo nu daralan ding kotsi't bus.

...misan ating mipapunta a metung matwang menuban,
sinake ya karing dyipni a Angeles menibatan,
(makaba na ing panaun ning keyang e pamamasyal
king san Fernando e anti kan'tang keyang kayanakan)

kasake nang pasaheru ginong la ngan tunggal-tunggal,
king balang metung ing matwa bina yang mengapangasdan,
"ayni pu ing kako," ngana, "coca-cola ku mu koyang."
memayad neman ing metung, "akupu, san Miguel naman...."

bina neng mipamulala dapot misulsulan ya pa
inyang detang bayung sake, king drayber mamayad na la,
"uyni pu ing kekeng bayad, adwan ke pung pepsi-cola..." inya inyang 'yang mamayad, "ing kaku, kape mu," ngana..

-30-

t

tagnan - pitatabakan, tangnan
tagulaling - isadya, iparikil, pamitalaga
tagulele - pamanangis
tagusgus - to slide down
talaud - hustistya, katuliran
taldawa - marangle, meadow, field
taleda - tambak
talibung - sword
talindo - pake, pakirasan o nanasan
talubang - butterfly
tanak - galing
tapuk - grupu
tatalaru - titimbang
taute - retail, tingi
tiburan - inutus (munta king metung a karinan para king metung a layun) [tubud]
timan - smile (not laugh)
tingkaputi - tingga, lead
tinun - sineseng nasi
tityan - ipiritu (deep fry)
tulang - dragonfly
tumali - mamiblas o gayak para mako
tyup - labul ning angin

"likas amanu"

inyang kanita atin kung talindo a gawang metung librung poesya nung nu kapampangan ya dapot makalikas yang tagalug at inglis ban sanang dakal la ring makapamasa, king matulid wari mababaldug ya king atlung amanu ban nung ing metung a mamasa e ya makapamasang kapmpangan itang tagalug ing keyang basan o kaya naman itang inglis nang pangalikas.
dapot e pala makanyan kalagwa ing pamaglikas king poesya king metung a amanu king metung pa, uling ding poesya e la anting prosa a malyaring ilikas kabud-abud uling ating poesyang megawa bilang poesya at e bilang prosa.
susubuknan ku sana karing sarili kung poesya uling aku naman ing mas makibalu nung nanu ing buri kung sabyan uling aku naman ing ginawa pero e pala makanyan kaligwa uling deng poesya poesya la.
ing buri kung sabyan, e naman king e la ngan malyaring ilikas, nun'e ating poesya a nung nukarin ing metung a "WORD" a ginamit mu atin yang mas malalam a kabaldugan keng kapampangan kesa king nanu mang aliwang lengwahe, alimbawa nanu ing AMANU, ing amanu atin yang pamanaliwa king salita, uling ing amanu mas malalam ya pangakutkut king pusu na ning metung a kapampangan inya pin deng poeta mas gagamitan re ing amanung sisuan, e ra sasabyan a salitang sisuan o lengwaheng sisuan, uling mas atin yang aliwang datang o mas malalam a kabaldugan, inya nung e me alikas a salita o lengwahe mas malaut ya o mas kulang ya kabaldugan nung ilikas meng tagalug ita o inglis (kaya).
apansin ku ini inyang lilikas ke ing amanung dulang keng tagalug, atin ya kasing tambing laman a kabaldugan ing dulang (poetically).
siguru alikas me ing diwa na ning metung a poesya king metung o aliwang lengwahe pero atin yang e malikas a diwa at ita atyu mu king amanung kapampangan.
isipan ku pin, deng kilalang poeta e la memaglikas poesya ra, alimbawa mo i balagtas, tagalug ya mu ing poesya na, i dr. rizal, aliwa iya ing milikas king mi ultimo adios na.
i shakespear, i gallardo, reng poesya ra, nung makananu yang misulat e ra la linikas.
metung a alimbawa, ing misapwak, mibait, linwal king masala, mipanganak, ating puntu nung nukarin mas akma ya ing metung kesa king metung.
inya naman potang ilikas mu lang aliwang lengwahe atin lang kulang a diwa.
siguru ing buri ku mung sabyan, ating poeta, lalu na retang mangagaling, serya da lang pipilinan ding gagamitan rang amanu, e mu nung nanu ya ing amanung tuki king rima o kaylangan na ning rima, mayapa sigurung ing rima ing tuki king pinili nang amanu uling mas maulaga ya ing metung a amanu kesa keng rima ning poesya.

(SONNET)

in my heart, you are the nature my love,
you are the peepin' sun that breaks the dawn,
the sky with pearly white clouds high above,
the rush'n' leaves of fall that present me crown;
you are the fount with chill'n' water to drink,
the floras that grow durin' the springtime,
the stars that on my eyes ne'er cease to blink,
the shady trees, the breeze that whisper rhyme
-oh you, zephyr, you that embraces me tight,
the beds of green in the face of the sky,
-the lovely and colorful butterfly;
you are the bright moon in the sky at nigth...
...the winter, spring, summer and fall that hold
and all the things that beautify my world.
-30-

poesya

sasabyan da ing literaturang kapampangan kanu "mediocre" ya o nung pakabagdugan me king kapampangan, simpli o ordinaryu. nung lalawen me e neman maragul a bage ita uling ngara pin ing literaturang kapampangan lalu na reng poesya na istung binasa mu la o dindam (uling ing ding poesyang kapampangan "oral" la) ya pin na kanu ita, anti kamung mekirandam prosa a ating bersu.
ngana pin kanu nitang migsalita ing literaturang kapampangan "crap" ya...
e ku atanggap ita uling dakal ku gewang poesya para king palsintan ku. -buri na waring sabyan midadaun kung "crap" king palsintan ku?
pero ustu la pin kaya?
ing tutu, dakal a poesyang kapampangan a poetiku la pangabersadu, at dakal a mangasanting a poesyang kapampangan uling aku man pagmulalan ku la reng aliwang poesyang kapampangan.
dapot "mediocre" ya pin kaya o "crap" ing literaturang kapampangan?
ngara ing poesya kanu dapat atin yang susi, e itang kabasa mu, ya pin na ita, pakabuklat ne pasbul at awang nung wari sa king metung abale.
kabang dapat kanu itang susi a selikut na ning poeta akit me ban meng abuklat ing pasbul na ning poesya nung wari king bale.
e sapat ing poetiku yamu linya por linya ing poesya nun'e ing mismung poesya poetiku ya.
metung yang simbulu king metung a bage o ideya.
dapat kanu ing poesya ena sasabyan (doesn't tell) keka nun'e papakit (only shows) na keka kaibat ika na ing sumabi nung nanu ing ikit mu.

*** "kamatsilis at suman bebatan"

istung mamasyal ka, ini alang kabla,
dakal lang babaing akakasagana;
ditak ding disenti, dakal makatula,
atin maki-hinhin at dakal burara.

dakal lang babai ding apansin ngeni
mahilig susulud malan a malati,
itang ing sukad na para karing wali
dapot pipiblas dang pilit king sarili.

“anti kang menakit kamatsilis,” ngara,
"potang detang bunga mangalulut na la,
magbukang la balat king laman magnganga,
king kuto nang balat pablasang e kasya."

detang mapagtisti nung ilang dandaman,
“bala mu,” ngara pa, “suman lang bebatan,
kesa king pemalut, maragul ing laman,
maybug yang mipusit king apit nang malan.

e ku bisang matul, lalung e magsisti,
ikayung lumawe king bageng mesabi,
itulid yu namu itang balang mali,
pakipanupaya itang e yu buri.
-30-
(ining poesiang ini nung kabud me mu lalawen, bala mu para ya kareng mangataba,
dapot ini e yamu para karela nune kareng tau a mas malati ya ing malan da kesa karela.)

"rima ning poesya"

ing rima metung yang sangkap king poesyang kapampangan a masyadu rang dirinan ulaga ring poeta lalu na ring makatwang poeta, siguru uling ing rima makaragdag yang legwan king poesya, kadwa kaniti yapin ing sukad na ning poesya.
aminan ku a inyang mumuna kung misulat poesya, e ku la balu ring awsan rang rima... - maselan la pala..
at dakal poeta a e da la masyadung balu reni uling mas pinili ra na ing sumulat mu kabud poesya, e na maulaga nung makisukad ya o makirima ya.
isipan ku, siguru uling matamad la o kaya naman magkasakit la a kalupa kung memagkasakit mu naman king pamagrima karing poesya ku, mapalyaring kalulwatan la uling masyadung maobra ing magrima at manyukad poesya.
maselan ing pamagrimang poesyang kapampangan uliing agyang parehu lang "A" neng misan, o "I" ring letra, o "U" la man sepu ring amanu, e mu la apirima uling ding letrang deni tidwa la rima, ing meung ing masyas a rima at ing metung ya pin ing malambut a rima.
insanu wari reni?
ring miririmang masyas a "A" ila pin ring
s'wala,
tiwala,
sala,
tula,
bina,
misna,
bana,
pigampa,
tila,
bisa, at dakal pa.
samantalang ding malambut a "A" ila ring
musa,
dusa,
usa,
lasa,
tasa,
kalesa,
budega,
balandra, at dakal pang katonu ra tawling silaba reni.
ding keng masyas a "I" ila ring
sisi (chick),
kabasi,
tali,
muli,
tawli,
mantini,
buri,
iki,
malibi,
paksi, at dakal pa.
ding makirima namang malambut a "I" ila pin ding
mayli,
ubi (ube),
loti (lote),
boti,
taksi,
klasi,
seksi,
kotsi, at dakal pang aliwa.
ding king masayas a "U" naman ila ring
tubu,
pusu,
malagu,
salu,
biru,
mu (lang keng tagalug),
tutu,
mapinu,
mamintu, at aliwa pa.
ding king malambut a "U" naman ila ring
ustu,
ku,
amanu,
ortelanu,
eroplanu,
tronu,
mu (you king inglis),
tau,
Guinu,
gripu,
asu,
basu,
libu, at ding aliwa pa a katonu ra rening amanung deni.
deni ring pigkasakitan kung rima uling neng misan e ku la balu nung makananu ku lang iyagkas ding amanu, alimbawa karing minuna kung poesya itang sisi a masyas a "I" ketang poesya kung bibi rinima ke karing meyli, sinabi at bibi a malambut a "I" rima; makanyan ya naman itang itu a pekirima ku ketang poesya kung bini ning amanung sisuan0 karing mu, kaku at amanu a mangalambut a "U" rima.
makanyanman atin kung sineryang sinamut a rima karin poesya ku, ita ing namo a sinalat ku karing oh, mo at ko uling ing pekamagsalita king kanakung poesya metung yang malasing a tau, at ing buri kung ipakit karin yapin ing pare-parehu nemu tonu ing magsalita king kanakung poesya.
makanyanman dakal a tau a isipan da a ala lang pamialiwa rima ring amanung mesaglawe lalu na nung bayu-bayu ya pamu ing susulat poesya.
e naman maragul a bage ini dapot dakal taung mapanatu a bala mo ila namung diling byasa at bala mo e na la magkamali.
ding aliwa pin pelalung ding estropa e ra la buring mitutuki ring adwang estropa a parehu rima, dapat kanu ing reng estropa e la magparehu reng rima ra nung mitutuki la reti, e bali namu kanu nung ing laganas mung poesya metung yamu rima, nung anti ya kanita agyang pilan la pa ring estropa mu a pare-parehu rima magsilbi la; ngara e bali na sana nung megrima kang "A" o "I" o "U" a ing metung masyas ya rima at ing metung malambut ya rima, mapa kanu kanita magsilbi la ring rima mu.
ding aliwang poeta e ra murin buri ing magrima kang tidwa nune ding laganas nang bersadu ning estropa metung yamu rima, bista man tatanggapan da ita at itang pamagrima asalitan o liwas-liwas, kalyan da iti, kalupa na ning pamagrima a ginamit amanung megamit na king metung karing linya na ning estropa, alimbawa nung pegrima mu ne ing ku e mu ne gagamitan pasibayu king estropa muring ita uli kanung maglupa kang magpatalan. king matulid wari buri rang sabyan a ing metung a amanu nung pagrima me e me ulitan, alimbawa nung apat yang linya ing estropa mu, megrima kang

"ban kang makainum king laman ning basu,"
nganing metung ayup, "mibaldug kang batu
pablasang ditak mu ing danum ning basu
ban pamagtas niti, kan'ta ayabut mu."

ding minulit a rima, mali la kanu...
ing tutu eku balu nung nu ibat ing karelang tyuntyunan.

"ulap at biga"

maragaul ne apasari ing amanung tagalug king amanu tamung sisuan uling dakal la ring mengabating karing anak (bista man karing medyu maki-edad e la pa mengapaburen mawala) karing bokabularyu kapampangan, at metung ne kareti ing ulap.
balu ta ya kabilyan ing amanung tagalug kumpara king amanu tamung sisuan uling ing malati kekatamu maragul ne karela, alimbawa ing lintik kekatamu a ditak-ditak a at maynang patak ning maybug o magumpisa pamung uran, dapot karela ing lintik yapin na ing kildap; metung ya ing luga a malenging birya ning balugbug tamu, dapot karela iti yapin na ing tuluk.
nanupata ating yang maragul a pamanaliwa king amanu tamu ing tagalug, at ing masakit atin pamitagun a ing makikilala karing kayanakan yapin ing amanung tagalug at makakalingwan ya ing kekatamung sariling amanu o kabaldugan at buri nang taganang sabyan ning amanu tamu, alimbawa ing ulap; ing ulap king tagalug yapin itang atyu king babo a tatalangan tamu a awsan dang cloud(s) keng inglis; deng kayanakan a kapampangan ita na ing balu ra ngeni nung kutnan mula nung nanu ya ing ulap.
dapot nanu ya wari ing ulap?
ing ulap keng kapampangan yapin ing fog ning amanung inglis at aliwa ya itang cloud(s) a balu ra ring kayanakan ngeni.
nung makanyan pin, nanu ya ing cloud(s)?
ing cloud(s) yapin ing biga king kekatamung amanung sisuan a uli ning tagalug mesane la ring kayanakan a awsan da namung ulap, at uli na niti bagya-bagya neng paume king awun ning pamangalingwan ing amanu tamung biga.
bage a e masyadung malalam dapot king uli na ning tagalug ing sarili tamung terminu king awsan dang cloud(s) mebating ya karing kayanakan.
-30-

salangi at salaing

ing salangi metung ya karing amanung kapampangan a maralas dang pagkamalyan ding anak at medyu maki-edad na uling ita na ing akasanayan da. mapalyaring iti uli na namurin ning e maingat a pangayagkas ding amanu ra ring makatwa karing anak. ing salangi mangabaldugan yang tuknang king makuyad a oras ing metung a tau king metung a bale nung alimbawang mipaparalan ya karela, mapalyaring makipag-istorya ya o makipangomusta ya.
samantalang ing salaing mangabaldugan yang sindyan ing sulu o kandila o paritan. ing ustung pangasabi yapin ya ing "salaingan mu ne ing sulu," at e ya "salangian mu ne ing sulu."
ala yang keliwan ini king amanung akasanayan da ring anak a "mangye" a dapat sana "mainge" uling ing penibatan nang amanu yapin ya ing "inge."

"tagana at talaga"

tagana at talaga, insanu ing mas ustu?
nung deng kukutnang mu ring kayanakan ngening kasalukuyan a panaun mapalyaring sabyan da keka a ing talaga ing mas ustu at ing tagana amanu yang gaguti. mapalyaring ika king kekang sarili sabyan mu mu naman a ing talaga ing mas ustu uling ini na ing akasanayan mung gagamitan king halus aldo'ldo na ning kekang pamakipagsalita, yang darandaman mung sasabyan da at gagamitan ding taung kekang akakasabi, iti mu rin ing amana mung amanu karing kekang matwa....
insanu pin kaya ing usto?
agpang king balu ku mas ustu ya ing tagana uling ing talaga amanu yang tagalug, akasanayan ta nya mung gagamitan angga king e tane ginamit ing kekatamung sariling amanu uling bala mu mas malagu yang pakirandaman ing amanu ra ring tagalug.

*** "katabas yang bulan"

“katabas yang bulan,” ngara ring makatua,
metung pamamuri king dalaga kan’ta,
makatabang pusu king metung dalaga
pablasang malagu ing kabaldugan na,

uling king dalumdum ning benging limputan
aneng kayasintang akit mu ing bulan,
king pisngi ning banua keka makatiman,
malagung akakit anti ning palsintan.

dapot ing panaun mabilis daralan,
dakal malalakwan, dakal miyalilan
-metung yang insultu nung ngeni sambitlan
ing dating pamuring “katabas yang bulan.”

pablasang ing sala ning bulan al’wa na
ing lulub king isip ning bayung dalaga
nun’e ing aske na agpang king siyensya,
sumangid ning leguan makulkul ya lupa.

king panaun ngeni, king metung dalaga
anti waring sungka king gaspang na lupa
nung wari king dalan makatalabu ya
karing pibatan da retang dalyawat na,

o nung pagsisti re ita ing sabyan na
bilang pamagsinyal king kayang itsura,
anti kang menakit karing pikung mangga,
king babang matilus pota mayakbak ya.

dapot makanyanman ing amanung ita
ing kabaldugan na kanitang minuna
kesa ketang ngeni palak ing kayap na
uling e magsisti nun’e mamuri ya.

mamin ka ma’t ali misan e seseryan
mipapakayli ka uli ning keinan
dapot bilang tau, ita, kasalanan
dapat panyad tawad king Guinung milalang.
-30-

*** "mabyeng kawatasan"

matulid panwalan ing Dios Poeta Ya,
gewang kawatasan makapangasdan la,
manwala ku uling ing kanakung sinta
poesya yang ibat king Guinu king banwa;

istung pag’masdan ke ing kakung palsintan
magumpisa buntuk angga talampakan,
iya a binie Na ning Guinung Linalang
anti kung manakit mabieng kawatasan;

ing timan na’t ayli saslag lang masala,
anti waring aldo gugulis lang yata,
tula na at tabug, sakit lub at gaga,
lulam a ngingisngis anting bigang magl'wa…

magrima ya takbang istung lalakad ya,
makisukad pati katawang bilug na,
katas, lapad, taba, arung, labi, mata,
mengari lang bersu, pakasamasnan la;

anti kang mamasyal king metung marangle
a dakal sampagang miyaliwa kule;
nuka man malikid ampong maglalawe,
ing kekang akakit sari lagung bage;

anti kang maglakbe king metung karinan
at tityupan naka ning anging amihan
kabang teterak la ring anggang tanaman
ing banglu ring rosas kabang sasangapan;

anti kang magduyan king lambut ding biga
babo pinanaring makule't masala,
malaleng lalabul ing anging sagiwa,
makanyan ka yumu't kabanayad uma.

nung ing keyang kaul iyang kakung sabyan,
king dimla ning bengi anti yang tibabal,
ing tune nang lugud babye kapaldanan
king kanakung pusu at katawang pakang.

dakal pang telatag lalarawan aske
king malagung birhen kaku Keyang binye,
makaba lang tutu, nung kakung igale,
bayu ko agisan mapupus naku bie

uling king aldo’ldo atin mu at atin
linya at estropa a mamaus pansin,
nung alak la reta akwa ku nang lasing,
sunde-sape naku, ay, e la pa mamin,

detang kayang bersu, king aroma pamu,
mengari king kape mako naka tundu;
buak, pisngi, balugbug, butit, takde, siku,
atin la ngan sunis king kanakung pusu.

iya ing poesyang mesunis ketasan,
metung matas klasi karing kawatasan;
ngening atyu kaku, dapat keng ingatan,
poesyang gewa Na ning Guinung Linalang.
-30-

*** "ing tasa ku"

neng abak maranun ing tasang tatalnan
nung nu makalulan ing mapaling ‘numan;
kape o tsoklati o andyang tsa mu man,
king marimlang dungus babie yang ligamgam.

potang alyupan mu damdaman ing pali
gumulis akmulan magumpisa labi,
king dungus misalbag anting bombang matni,
migising ka diwa -midinan kang liksi.

dapot tasa yamu a maki-inuman,
ing lasa tutuki ketang keyang laman,
king marimlang danum pihu yang matabang
dapot neng mapali munye yang kapreskuan.

nung ilimpi ku la ring aduang labi mu
king nanu mang oras pilmi lang mayumu
uling makanyan ka kilub pangatau,
lasang sasagana karening labi ku.

kape o tsoklati o makigatas man
dinan pang mayumu e kuna kailangan
uling ing lugud mung pusu manibatan,
karing kakung labi iya ing panyaman;

makanyan ka kaku pakamalang musa,
king maung akmulan danum kang marimla
anting kopang pane atin makasadya
‘numan a e mamin ing yumu at lasa.

ika ing tasa ku menibat king banwa
digpa king pusu ku inyang bulus Na ka
inya king Bathala pasalamat keya,
kaku a maluka ika ing binie na.
-30-

*** "yumung e makasabal"

ing kakung kapangan tsoklati’t pastilyas,
kendi a megawa king sinangleng gatas,
pantunan ning dila ing lasa ning yemas,
lalu detang kending al’wang bansa ibat.

uling mayumu la e ko patugutan
sumangid ning tutung manyira lang ipan,
lalung alang kayap ing milalu kanan
uling ing diabetis iyang akalaban.

uli na ning dobling sukros dang binili
inia king katawan dapat pikawani,
ing kapaldanan na ban yang manatili
ita ing paralan ban yang mamantini.

nung e ka masuya karing kending deti
at e mangwanta king kekang sarili
istung ing katawan sinawa kareti
king mayumung sobra sakit ka’t sumisi.

uling ing mayumu istung yang atakman
king kilub ning asbuk karin mu maniaman
dapot nung sumobra masabal ka naman
king lasa king dila angga king kalamnan.

makanyan kang migit kareng pagmayumu,
kendi o tsoklati andyang kareng nanu,
e ya makasakit ing sobrang yumu mu
sangkap mung ing mibye itang Apung Guinu.
-30-

*** "e la migit kayap"

e ya migit kayap kaku ing aguila
a matas sulapo karin babo banwa,
karayu ning asan pake ning kuku na
akit neng masala karing keyang mata;

o migit man kayap itang kambubulag
karetang sampaga karin lipat-lipat,
liwas-liwas nalang ayan ding bulaklak
at kaybat batingan -ing yumu kanapnap;

ing lasip a alang kapigaganakan
king nanu mang bage a keyang daraptan,
misan ding ‘abe na e no pangilagan
lalu neng panaun kaulatan kanan;

o retang lalaking ding tau malagu,
masanting katawan, makwalta pang tutu,
e ya man dumine andyang iyang turu
at ‘yang magpabayat ketang keyang luhu;

o ring babaerung alang kapaynawan,
atin na lang metung, bisa no na naman,
king maratun a bie alang kapagnasan
king dangal ning metung kabud asawanan….

king sabla, ing bage a pagmaragul ku,
binang pasal’matan ketang Apung Guinu,
e ne pikakunwan a binye kanaku
ing metung dalagang mamung kalupa mu.
-30-

*** "sablayan"

aku ining tau a tutung maluka,
king bie keti yatu marakal ku ala,
kaku ing sablayan ing kayap na misna,
dakal pililiwas malang mialiwa.

misan, tunggal-tunggal itang makayangyang,
malagad ing ala, atin agnan-agnan;
atin mauulit ampong miyalilan
dapot ing maralas atin bayung datang.

dapot makanyanman ing pamangalalu,
neng ing pisasabyan tungkul karing tau,
king sablayan malan ing pagmaragul ku
e ku manalili uling ‘ya mung solu.

e anting sablayan paneng manalili,
marakal ya malan pisala-salisi
kalupa ding al’wa a lalaki ngeni,
mahilig mamialung mial’wang babai.

anti lang milukas king mar’nat a 'malan
king metung babai a ngaling kawanian,
paneng anting atin manayang piblasan
makatagulaling 'sulud king katawan.

mali waring sabyan ila detang mar’nat?
kaugaling basan, ding pusu e mayap:
king kapanamdaman ila ring e tapat,
karetang babaing ingatan sa’ dapat.

-uling ing babai e ya anting malan
nun’e makipusu at kapanamdaman,
king respetu’t galang manga-intuliran
-luguran dalise, e gawan pialungan.
-30-

*** "kaputut a dalit"

malablab kapali ining daramdaman,
perlas king kaputi ining kapagnasan,
pakirandaman mu ing dalit kung yampang,
"kaluguran daka kanakung palsintan,
anggang king inawa akwa na nang magal,
at manyatang tundu ring batwing keraklan,
at ing gintung aldo mabating ligamgam,
ing lugud ku keka e tumukba mu man."

ing kanakung aklis sikaswan mu musa,
batyon me ing pusu a keka malsinta,
daraun kung lugud tanggapan mu sana
paglasang malinis ing imbut ku keka.
"angga king manikal ing kakung inawa,
at mamanudtud la ring anggang estrelya,
at akwa nang dimla ning aldo king banwa
e ya mipayaglit ing lugud ku keka."
-30-

*** "kaputut a dalit"
(ing poeyang ini kaputut ne ning gewa kung poesyang
tagalug ketang anyo 91 a maki-estropang pitu
anggang siyam ampong adwa. ngeni, linikas ku la
king amanung sisuan ding adwa nang mumunang estropa.)

*** "pekamalagung bruha"

king pusung malinis at kapilub-luban
mibulug kang sangkap kasaklulung timan;
sariling tiwala, libung kasandukan;
mapaling lugud, libu-libung kaban.

king kawang bubukal gugogong parati,
(miuman tatamban ban lablab ing api)
king bulubuk niti itang kakawani,
larawan ku kekang patiman king labi.

ita ing gayumang ginamit mu kaku
king mumunang aldong mikilala tamu,
misalamangkan ya keka ing pusu ku..
-gewa ra kang bruha, mekad isipan mu.

aganaka ku pin misan kang mengaga,
libung pamanaru itang keka gewa,
inyang kapsawan ka at ing lua tinila,
“miglupa kung bruha,” ngamung migsalita.

at mipatiman ku king kagulu mu buak
a mabasa king lua uli ning kekang kyak,
malutu mung mata a medyu makalbag,
a king sinabi mu lapat ya pin lapat.

dapot sinapu ku ketang kekang biru
ban lalu da na kang maligwang ayaru,
lupa ka pin bruha, wa, ita ing tutu
dapot ikang bruha ing pekamalagu.

ding bruhang gagamit king mahika negra
e la tumud keka, at e mo kalupa
-ika ing mahika a menibat king banwa,
ing legwan mu kaku ing sinalamangka.
-30-

*** "mayap ya pa kaku ing ulunan mu"

karas na ning aldo king keyang sikoti,
neng dadalumdum na at mume ing bengi,
pane kung pamitan atiu ka sa’ keni
ban king kakung papag e magkerang dili.

mayap ya pa kaku ing kekang ulunan
kayabe pagkeran kaleldo,t kauran,
at king balang bengi alang kablang takman
karing kekang kaul ing pali’t ligamgam.
(
e ku ayaguantang lulub king pamisip
ing pamangalalu a anting mamusit,
inya mangarap ku neng ing bengi dantik,
aku sa’ng ulunan kakaulang matalik.

king pangasaklulu sukul ya king yumu
karing mangalambut a takde’t brasu mu
-nung aku sa’ ita bina ku kaswelu
king kaba ning benging ikang kayabe ku.

dapot mamasa ku datang ing panaun
aku na neng bengi ing kekang kakaul;
ding adwa ta’ng pusu potang meging metung
king tulut ning Guinu at Keyang bindisyun.
-30-

*** "ing bage keka"

kenu waring arung ing pekamasanting,
ing matiro wari anting tuktuk tikling
o itang saparut, mepudpud king saping
o ing e makaba o e padpad murin?

ali! al’wa reta nung ing kutnan aku,
e ing matilus da retang amer’kanu
o ing pudpud (kanu) karing pilipinu,
ala yu kareta -nun’e ing arung mu.

uling itang leguan ‘nyang kakung dulapan
keka ku mu ikit a makapangasdan,
bina pigmulalan ing pangasamasnan,
king lupa mu atiu ing anggang sintingan:

alang al’wang arung a babage keka,
ita ing kaustan nanu mang sabian da
uling ing menayus king leguan mu lupa
alang al’wa nun’e ing Dios ta’ king banua.

at keka mu bage ing lugud kung ‘yampang
ibat king pusu kung ikang tatalangan,
reyna kang ing reyno ining daramdaman,
sintang anting aldong e mamin ligamgam.
-30-
*anting aldong e mamin ligamgam -metung a tayutay tungkul king pali ning aldo a "e mamin ligamagam" kesa king "hyperbole" a "tiktak kapali" o king "irony" a "alang bitasang pali."

"ing sakdal karing mata ku"

pakiwangis ra ka king malagung rosas
ban ilarawan ku a misna ka timyas,
ding kanakung matang mapagal ma’t puyat
kapsawan la keka ‘dyang e la kukurap.

pakilimpi ra ka dapot makanyan man
balu kung ding rosas e mu la katimbang;
ding keka pa’ng pisngi libu na’ng kailangan,
nung ding labi mu pa, -rugo, lalu naman.

pablasang ing Guinu misna Ya kagaling
ginulis king canvas karing Keyang pinsil;
obra maestra kang tiktak king kasanting,
lebulan inawa king mayumung angin.

karing anggang musa a kanakung ikit,
metung man karela keka alang migit,
neng pag’masdan ra ka andyang ulit-ulit
e ka makasawa, alben mang dusuldit,

at nung sakali mang atin pang malagu
ding e ku pa ikit keti babo yatu,
ay, pabustan mu la pablasang ika mu
ing sakdal kanaku king mata ning pusu.
-30-

*** "biga"

ding maputing biga, kakung tatalangan,
malati, maragul ampong katamtaman,
mialiwa aske ampong miyalilan
king panimanman ku anting mamialungan.

king makasalilung at maberding dikut
king lalam tanaman kesat ke ing gulut
ban kan’ta alben kong malaleng kikimut
ding biga king banuang anti waring asuk,

biglang tinuknang la ding bigang mamialung,
bala ninanu la, kabud memagdatun
kaibat memirapal, misapa-sapunggul
miyabe-abe la at megin na’ng metung,

lalu yang melagu ing alben kung banua;
ding bigang migdatun uli ning gewa ra,
mesaya ku pusu metula ku mata
anti ‘niang akit neng Adan i Eba na.

anti waring misdan ining panimanman
uling inaske re ing kekang larawan
anti itang Eba asawa nang Adan
inulma ning Guinu ketang pamaglalang.
-30-

*** "panatilyan mu ing panibulus"

atin pamitagun e tamu piyadyan
itang pamagduda serya yang daratang
lalu king panaun a malalabuyan
king kekatang pusu ing kapanaligan.

king kapilub-luban itang pamagselus
e paimburisan magdatun malawus
uling ing pusu ku e ya dobling kurus
-e ya talipandas king amanung bignus.

matbud ya ing pusu king pamisan-misan
king sariling dapat ampong pamagkulang
-inya ing abe mu mekad isipanan
durulap king al’wang daklat a dalanan.

manatili keka itang panibulus,
e ku mapanyintang a anting alisus,
karapat-dapat ku king baintaung awus,
ingatan ing lagyu king dusing o galus.

ing kaligaligan e mu tutulutan
king busal ning pusu mikapaglugalan
pablasang ika mu ing kakung palsintan
at sana ing Guinu pane nakung sopan.
-30-

*** "ing maguinu"

ing pangamaguinu iti para kaku
metung yang kabilyan anti waring tronu
dapot king upaya e ya abusadu
nun’e manalaga keya ing respetu;

ing taung maguinu e anting maintang
king mulang tiwangwang karin mamyalungan,
‘yapus ding babaing keyang titipunan
karing kambubulag a keyang darakpan;

ing taung maguinu e ya anting manuk,
e ya saligoso’t kararagling tuktuk
inya lumapit man ing pale at sangut
king silu ning sala e ya payamuyut;

ing taung maguinu e na pagmaragul
ing mikasuli yang alang ibpang pungul
uling king babai itang keyang layun
e ing pamanyintang anting metung dabun;

ing taung maguinu e ne *kilalanan
ing metung babai king keyang keyinan
nun’e pin sopan neng mibalik sikanan,
e ban dakatyan na ing keyang dengalan;

ugaling maguinu, nga’ring al‘wang tau,
anti waring ayup, medyu malyap kanu,
masakit parugpan king lalaking bayu
bubugnus pangaku king lilung amanu;

ing taung ma guinumetung yang kaladua,
kikimut, pasaup ban makapagsadya,
king Babo mamaus at manyawad giya
ban m’ume malinis king bie talasawa;

ing taung ma guinuatin yang dengalan,
king metung babai e pikakasaman
pablasang ding Eba dirinan nong galang
bilang pamanyuku king Talapaglalang;

ing pangamaguinu nanu pa ta kaku
e ke kakalawat karing abusadu,
king taung maguinu, detang mapagloku,
dusing lang dirinat, king arap Guinu.

-30-

*kilalanan -or to make love with

*** "dawayan ya man"

atin kung istoryang metung dawayan
keya ding babai ring lalapit minsan,
ilang magprisinta at ing katunayan
inawus de iting “alang pakiramdam…”

nung akung kukutnan, malinis ya diwa
uling aku mismu mangapamulala
karetang babaing lalapit nang serya
metung man karela ala nemang kinwa,

'nya ing mamuladas e na man gagawan,
at ding linyang gasgas e no man kaylangan
uling iya mismu atakman na no ngan
ding amanung deta karing mamarandam.

metung yang mayaga, lalaking talaga
dapot ding aliwa bakla ing awus da;
nganang migsalita ning metung dalaga,
“mekad e lalaki nun’e dalaga ka…”

nganang magmatulid king keyang sarili
at keya mumumis a metung babai,
“e ku mapanagin, at bilang lalaki
e ku kaladkarin… e mababa klasi..

"e ku anting lasip a akit king dalan
andyang ninu namu ayamyam patasan
basta milabas mu ing paling katawan
uling sikasu ra ing awus ning laman."

at e ne mekibat ing keyang kasabi
kaybat kung simbitla ita king babai,
pablasang ing tutu king edad nang beynti,
karas king pagkeran e ne monu iti.

ing pangadonselya e na pagmaragul,
mapalyaring iti dar'la ning panaun,
uling karing al'wa anti namung pyalung
ing bageng sagradu arap ning Menyaklung.
-30-

Saturday, September 13, 2008

"e ya Eba legwan"

No comments:

"ding rings nang Eba"